Chùa Hội Tôn - Cổ tự thành tân tự

Chùa Hội Tôn ở xã Quới Sơn, quận Châu Thành, được xem là ngôi chùa cổ nhất Bến Tre. Hơn 200 năm qua, chùa Hội Tôn đã có hàng chục đời trụ trì và nhiều lần trùng tu, sửa chữa nhưng vẫn còn lưu khá nhiều những cổ vật có giá trị lịch sử văn hóa. Tuy nhiên do bị chi phối bởi những thị hiếu tầm thường, truyền thống không được kế thừa phát huy đúng mực, khiến chùa Hội Tôn không còn dáng vấp là ngôi cổ tự.

Theo quyển Kiến Hòa- Bến Tre xưa của tác giả Huỳnh Minh chùa  Hội Tôn được xây dựng từ đời Cảnh Hưng (1740), nguyên thủy  là một cái am tu của Hòa thượng Long Thiền, thế danh Đạt, người Quảng Ngãi vào khai sáng.  

Còn theo quyển Lịch sử những ngôi chùa Phật do Ban Đại diện Phật giáo huyện Châu Thành (Bến Tre) biên soạn, Hội Tôn cổ tự do bà Cù Thị Báo và con gái Trần Thị Mỗi ở ấp Quới Hòa Đông tạo lập, ban đầu chỉ là thảo am, rồi những người mộ đạo quanh vùng thỉnh Hòa thượng Long Thiền về trụ trì hoằng dương Phật pháp. Nhờ sự ủng hộ của bá tánh, Hòa thượng xây dựng chùa khang trang hơn và vận động đắp con đường dài 500m từ chùa qua cánh đồng lầy, dân gian gọi là Lộ Chùa. Di vật của Hòa thượng còn để lại là bức hoành bằng gỗ chạm rồng, khắc tên chùa.

Khoảng năm 1799, Hòa thượng Long Thiền theo ghe bầu trở về nguyên quán và viên tịch ở Quảng Ngãi, chùa Hội Tôn do Hòa thượng Khánh Hưng (đời thứ 36 thiền phái Lâm tế chánh tông) kế thế trụ trì. Hòa thượng Khánh Hưng là người có công lớn trong việc trùng tu Hội Tôn tự. Nhờ huê lợi từ 27 mẫu đất giao cho bổn đạo canh tác trích nộp làm kinh phí, nhưng công trình đã phải nhiều lần đình chỉ do thời cuộc và kéo dài mãi đến 1805 mới hoàn thành. Trong đợt trùng tu lần thứ hai, chùa Hội Tôn từ kiểu dáng hình tứ trụ (dạng stupa) chuyển thành kiến trúc chữ đinh trên diện tích gần 600 m². Phía trước là gian tiền đường và chánh điện, phía sau là hậu tổ, gian nhà khách, giám trai...tất cả đều làm bằng gỗ, nóc lợp ngói âm dương, nền đất trộn vôi, là một ngôi chùa trang nghiêm, to đẹp nhất vùng. Trong thời gian này, bổn đạo đã góp tiền vàng cử người ra Huế đúc 1 cái đại hồng chung cao 1,5 mét.

Trải qua nhiều biến cố lịch sử, chùa Hội Tôn đã qua hàng chục đời trụ trì và nhiều lần trùng tu, sửa chữa. Đến năm 1947, do chiến tranh tàn phá, chùa Hội Tôn được xây dựng lại, cột gỗ, vách tường, mái lợp ngói cũng theo kiến trúc dạng chữ đinh. Năm 1973, Hội Tôn tự thêm một lần đại trùng tu, thay đổi kiểu dáng kiến trúc, bố cục song vẫn giữ được những nét cơ bản của một ngôi chùa Nam bộ.

Đến năm 2008, lấy lý do chùa Hội Tôn xuống cấp nên trụ trì chùa là Đại đức Thích Hoằng Đạt cũng là trưởng ban Đại diện Phật giáo huyện Châu Thành đã làm đơn xin sửa lại chùa và được UBND tỉnh Bến Tre chấp thuận bằng công văn số 3272/UBND-VHXH.

Chúng tôi đến thăm chùa hôm trước ngày giỗ Sư Tổ (mồng 9 tháng 7 âm lịch). Khuôn viên chùa rất đông bổn đạo đến phụ quét dọn, trang hoàng chuẩn bị đón khách. Theo mô tả của một bổn đạo lớn tuổi thì trước khi xây lại, chùa Hội Tôn có lối kiến trúc hình chữ tam rất khang trang cổ kính. Tiền đường bố trí theo lối thượng lầu hạ hiên 3 mái, bên ngoài nhìn vào tương tự như cổng tam quan, chính giữa có đặt bộ tượng Tam thế Phật, hai bên có gắn hai tấm phù điêu nhắc tích Phật bằng xi măng. (Các tấm phù điêu hiện còn để ngổn ngang bên mé cổng). Ngoài khu chánh điện, giữa gian hậu tổ và nhà khách có sân thiên tĩnh trồng nhiều cây kiểng. Nền chùa được lót gạch bông.

Còn ngôi chùa hiện thời thì khu chánh điện và nhiều công trình đã được xây mới hoàn toàn. Chánh điện theo mô hình tháp 3 tầng, mái cong, nền cao xung quanh được bao bọc bởi 49 cánh sen và 49 hình tượng kim qui, sơn nhủ vàng. Kiến trúc liên đài chuông, liên đài trống dựng hai bên là cành sen cách điệu nhưng trông rất thô kệch. Khu chánh điện có cầu vồng nối nhà tổ, chạm hoa sen, trổ rồng phụng...tất cả đều đồ sộ, sáng rực.

Lý giải cho mô hình kiến trúc mới xây dựng, sư trụ trì Thích Minh Hải đem ra tấm một bảng khắc gỗ, giải thích: Đây là bảng gỗ thiết kế chùa gần 150 năm trước. Các cụ tổ đã phác họa mô hình chánh điện có 7 tầng trên nền bông sen. Lối kiến trúc chùa Hội Tôn hiện nay trùng ý tưởng với người xưa, nhưng chỉ làm 3 tầng. Sư trụ trì còn tỏ làm tiếc vì “cái duyên chưa tới”, phải chi hồi xưa các cụ xây dựng theo kiểu này thì chùa Hội Tôn trở thành một công trình độc nhất vô nhị, có thể sánh với chùa một cột ở Hà Nội.

Chùa Hội Tôn ngày nay. Ảnh HP

Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu Trương Ngọc Tường thì bản khắc này chỉ là mộc bản dùng để in tranh “niệm Phật công cứ”. Khi niệm xong một chuỗi hạt người ta đánh dấu vào một ô, được nhiều ô tức là được nhiều công đức.  Ông Tường còn cho biết thêm, đây là loại tháp La Hán 7 tầng dùng cho người niệm hướng về cõi lành, dứt tham – sân – si. Và khi qua đời, tấm “niệm phật công cứ” này được đem bỏ vào hòm tẩn liệm theo người chết. Còn theo truyền thống Phật giáo Việt Nam thì Phật không thể thờ trong tháp được. Kiến trúc tháp chỉ dành cho mộ của các Hòa thượng.

2. Hội tôn cổ tự là ngôi chùa lưu giữ khá nhiều cổ vật như: Bức hoành khắc chữ Hội Tôn tự (có từ năm 1782), xung quanh chạm rồng, đại hồng chung được tạo tác từ 1805, dăm trống và chum bằng đất nung, bộ tượng Thập điện bằng đồng, mộc bản in kinh Phật …

Ngoài ra, chùa còn có nhiều tượng phật cổ khác bằng chất liệu đồng, gỗ…là những di vật của tiền nhân để lại. Song hiện thời hệ thống tượng phật được bố trí trong khu chánh điện đã được thay mới hoàn toàn bằng các loại tượng đá đúc sẳn từ bột cẩm thạch và bố trí rất lộn xộn. Tượng Nam Tào Bắc Đẩu lý ra phải hầu Ngọc hoàng thì lại đứng chung với Di Lặc và ông Địa, còn hai vị Hộ pháp thì lại hầu Địa Tạng. Bộ Tam bảo cũ (Thích ca, Di đà, Di lặc) phân ra ba chỗ khác nhau. Các bộ tượng cổ này được bố trí trên 4 góc cao chánh điện phía sau là những bức tranh phật vẽ lên tường màu sắc rực rỡ cầu kỳ. Theo sư trụ trì Thích Minh Hải việc đưa tượng phật lên đó là để bảo quản tốt hơn và cho được tôn nghiêm hơn. Song những bổn đạo biết chuyện thì cho rằng chùa Hội Tôn giống như nơi trưng bày một bộ sưu tập tượng Phật mới cũ lẫn lộn, không theo qui chuẩn thờ phượng.

Điều đáng nói ở đây là hầu hết tượng đồng, tượng gỗ xưa đều bị sơn vẽ lại, màu sắc loè loẹt như đồ hàng mả, có tượng còn được sơn móng tay rất tỉ mỉ. Trao đổi về việc này sư Thích Minh Hải nói, hai năm trước, khi ông về đây trụ trì thì các bộ tượng cổ đã được sơn lại. Còn việc bộ Thập điện vương phải đem cất giấu vì giữa năm 2012, chùa bị mất 1 tượng Quan âm bằng đồng và kẻ trộm cũng đã nhấc tượng Thập điện vương lên thử, cho nên chùa phải đem cất bộ tượng này, sắp tới sẽ kêu thợ hàn đem hàn dính lại mới dám đem ra trưng bày.

Dân gian quan niệm, sửa chùa tô tượng là được phước, song việc làm quá đáng này đã hủy hoại giá trị mỹ thuật các tác phẩm mà người xưa để lại. Cho nên ngoài xây dựng mới thay đổi kiến trúc, việc sơn phết, bố trí tượng Phật, nơi thờ phượng đã khiến Hội Tôn không còn là cổ tự.

Hoàng Phương - Ngọc Phan